اَرگ هرات

 
 

اَرگ هرات (مشهور به قلعه اختیار الدین )، بنایی تاریخی در شهر هرات بجای‌مانده از روزگار اسکندر مقدونی . 

در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، اسکندر پس از تصرف شهر آرتاکوانا (اردکانه؟)، مرکز ساتراپی هریوا ، آن را ویران کرد. سپس وی یا بازماندگانش در نزدیکی آرتاکوانا شهر جدیدی بنا کرده و نامش را «اسکندریه آریانا» (Alexandria in Ariana) نهادند و در آنجا این دژ را برای نظامیان خود ساخت که بقایای آن هنوز باقی است. هدف از ساختن این دژ، حفظ نظامیان از شورش احتمالی مردم شهر در برابر سلطهٔ مقدونی‌ها بود. این بنای عظیم هم‌اکنون در وسط شهر هرات موجود است. در اواخر دوره محمد ظاهر شاه و دوران سردار داود خان بودجه‌ای برای بازسازی ان اختصاص دادند که در پایان دوره داودخان دوباره احیا و بازسازی شد . برج و باروهای بزرگ این قلعه از دوردست‌ها قابل دیدن است.

دژ اختیارالدین نخستین دژ استوار منطقه هرات در افغانستان است که اهالی آن به راهنمایی شمیره دختر فریدون به منظور رهایی از چیرگی و باجگیری دشمن آباد کردند. در سدهٔ چهارم پیش از میلاد در پی تهاجم اسکندر مقدونی ویران ولی پس از آن به فرمان خود او مجددا آباد شد . این دژ دوباره در اثر هجوم چنگیز ویران ولی بعدآ در عصر فخرالدین (678 - 706) توسط وزیرش اختیارالدین آباد شده و بنام وی نامیده شد.

در سال (810) دوره شاهرخ  فرزند تیمور لنگ که پایتخت خراسان را از سمرقند به هرات انتقال داد علاوه بر ترمیم ویرانی‌های گذشته به استوارسازی و آراستن این دژ نیز پرداخته شد.

این بنا در قرن هفتم توسط اختیار الدین مرمت شد وپس از خرابی‌های زمان مغولان مجدداً توسط ملک فخر الدین کرت تعمیر شد . قلعه اختیار الدین بدلیل مرکزیت حکومتی و نظامی همیشه مورد تخریب و صدمات نیروهای مهاجم بوده است. پس از حمله (۷۸۳ هـ .ق) و تصرف شهر هرات توسط وی صدماتی بر آن وارد شد و تا زمان حکومت شاهرخ در هرات به همان شکل باقی‌ماند و در سال (۸۱۸ هـ .ق) (۱۴۱۶ م ) توسط شاهرخ پسر تیمور مجدداً مرمت شد. این قلعه در زمان داوود خان (۱۹۷۵میلادی ) توسط یونسکو شروع به مرمت آن گردید که متأسفانه به دلیل رویکار آمدن رژیم کمونیستی نیمه کار ماند .

مشخصات

قلعه در قسمت شمالی شهر بین محل قطبیچاق و محله بردارانیها بر روی پشته‌ای بلند واقع شده است . قلعه اختیار الدین حدود (۵۰۰۰) متر مربع مساحت دارد و بلندترین نقطه آن ۲۰ متر می‌باشد . در حال حاضر دارای ۱۳ برج می‌باشد این بنا از خشت خام ساخته شده است . و در سالهای اخیر به عنوان محل موزه شهر هرات استفاده می‌شده و به تازگی با تخلیه از تجهیزات نظامی و تبدیل آن به موزه اقدام شده است.

برج‌های قلعه اختیار الدین در زمان تیموریان  (شاهرخ) دارای تزیئنات کاشیکاری شد و بقایای حاضر کاشیکاری نشانگر آن است که کتیبه‌ای عظیم به خط ثلث بر روی بدنه قلعه کار شده بوده وهمچنین روی دوبرج در حال حاضر این تزئینات به چشم می‌خورد. در پایین برج کتیبه‌ای به خط کوفی سفید کار شده ودر قسمت بالا در میان گر ه‌های ترنجی شکل باخطوط کوفی بنائی روبرو هستیم بناً به نظر بعضی منابع در دوره تیموریه داخل قلعه اتاقی وجود داشته که اتاق زرنگار نامیده می‌شود وتمامی دیوارها و سقف‌ها نقاشی و تزئین شده بودند که متأسفانه امروزه وجود ندارد.