وَسَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَالْنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالْنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ
و شب و روز و خورشید و ماه را برای شما رام گردانید و ستارگان به فرمان او مسخّر شده اند
مسلّماً در این [امور] برای مردمی که تعقّل میکنند نشانه هاست
سوره ی نحل ، آیه ی 12
تقویمی که ما از آن استفاده میکنیم، یکی از دقیقترین و مناسبترین تقویمهای جهان است، اما متاسفانه فقط اندکی از ما آن را به خوبی میشناسیم و تاریخچه به وجود آمدن آن را میدانیم. برای مثال، برخلاف تصور عموم، تقویمی که امروز از آن استفاده میکنیم، قدمت هزار و سیصد و نود ساله ندارد، بلکه در همین دو قرن اخیر تدوین شده است. ابتدا با مفهوم سال شمسی حقیقی آشنا شوید.سال شمسی حقیقی
مدت زمان بین دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است و مدت متوسط آن در ساعت 12 زیجی تاریخ صِفر ژانویه 1900 میلادی، 24219878/365 شبانهروز یا معادل 365 شبانهروز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 97/45 ثانیه حساب شده است. مدت متوسط سال شمسی حقیقی، ثابت نیست و سالانه معادل 0000000614/0 شبانهروز یا 00530/0 ثانیه از مدت متوسط سال شمسی حقیقی کاسته میشود. مدت متوسط سال شمسی حقیقی ثابت نیست و بر اثر تغییرات تعدادی از مشخصه های نجومی، تغییر میکند. (صیاد 1373، ص 29)
تقویم هجری شمسی بُرجی
اولین بار عبارت « هجری شمسی» در تقویم رسمی سال 4-1303 هجری قمری آمد. این تقویم را عبدالغفارخان نجم الدوله ( 1259 - 1326 ق) استخراج کرده بود که در بالای صفحات آن برای نخستین بار عبارت سال هجری شمسی 1265 به چشم می آید. البته عبدالغفارخان نجم الدوله در سالهای بعد و در تقویم های آن روزگار که به صورت دفترچه ای منتشر می شد، ستون جدیدی برای روزها و دوازده برج حَمَل، ثور، ... و حوت، به طور مرتب درج می کرد و بدین ترتیب وی برای اولین بار تقویمی را اختراع و ابداع کرد که امروزه به نام «تقویم هجری شمسی بُرجی» معروف شده است. تا قبل از این تاریخ، تقویمی که اساس آن شمسی و مبداء آن هجرت حضرت محمد(ص) از مکّه به مدینه باشد، در ایران رایج نبوده است. ( صیاد 1375، ص 111)
مبدا تقویم هجری شمسی بُرجی، اول بهار سال شمسی است که در آن هجرت حضرت محمد(ص) از مکّه به مدینه اتفاق افتاده است. این مبداء مطابق روز جمعه 19 مارس 622 میلادی(یولیانی) است. آغاز یا لحظه تحویل سال، (لحظه عبور مرکز خورشید از نقطة اعتدال بهاری نیمکره شمالی) دقیقاً با محاسبات نجومی تعیین میشود. به این جهت، اولین روز سال همیشه بر روز اول بهار منطبق است. این سال از لحاظ استفاده در زندگی روزمره، شامل 365 شبانهروز در سال کبیسه است. نام ماههای این تقویم(برجها)، به ترتیب همنام با دوازده صورت فلکی قدیمی منطقهالبروج است.(جدول 1) تعداد شبانهروز هر برج برابر با مدت حرکت مرکز خورشید در همان برج که به علت حرکت ظاهری غیریکنواخت مرکز خورشید روی مدارش از 29 تا 32 شبانهروز تغییر میکند. در ضمن این امکان وجود داشت که تعداد شبانهروزهای هر یک از بروج از سالی به سال دیگر تغییر کند.
نوروز (اولِ حَمَل) و کبیسههای تقویم هجری شمسی برجی از طریق محاسبه لحظه تحویل سال و مقایسه آن با لحظه ظهر حقیقی تعیین میشود. سال کبیسه هر چهار و گاهی هر پنج سال یکبار اتفاق میافتد. دوره دوم مجلس شورای ملی ایران در ماده 3 قانون محاسبات عمومی، مصوب 21 صفر 1329 مطابق 2 حوت 1289، تقویم هجری شمسی بُرجی را به عنوان مقیاس رسمی زمان در محاسبات دولتی پذیرفت(صیاد 1373، ص 29).
ردیف | نام | معنی |
1 | حَمَل | بره |
2 | ثور | گاو |
3 | جوزا | دوپیکر |
4 | سَرَطان | خرچنگ |
5 | اسد | شیر |
6 | سنبله | خوشه |
7 | میزان | ترازو |
8 | عَقرب | کژدم |
9 | قوس | کمان، کماندار |
10 | جَدی | بزغاله |
11 | دَلو | آبدهنده، آبکش |
12 | حوت | دوماهی |
تقویم هجری شمسی
[ jdf.scr.ir ]تقویم هجری شمسی که هم اکنون تقویم رسمی کشور است،ازهر لحاظ به جز در نام و تعداد شبانه روزهای ماهها همانند تقویم هجری شمسی بُرجی است. نام ماههای تقویم هجری شمسی ریشه اوستایی دارند: «دی» یکی از القاب اهورامزدا و نام 11 ماه بقیه، اسامی فرشتگان و یاوران اهورامزدا است(جدول 2).
ردیف | نام | معنی |
1 | فروردین | نیروی پیشبرنده |
2 | اردیبهشت | راستی و پاکی |
3 | خرداد | کمال و رسایی |
4 | تیر | باران |
5 | مرداد | جاودانگی و بی مرگی |
6 | شهریور | کشور برگزیده |
7 | مهر | عهد و پیمان |
8 | آبان | آبها |
9 | آذر | آتش |
10 | دی | آفریدگار، دادار |
11 | بهمن | اندیشه نیک |
12 | اسفند | فروتنی و بردباری |
ماههای فروردین تا شهریور 31 شبانه روز ، ماههای مهر تا بهمن 30 شبانه روز و ماه اسفند در سالهای عادی 29 و در سالهای کبیسه 30 شبانه روز است. نوروز(اول فروردین) و کبیسههای تقویم هجری شمسی از طریق قاعده نوروز تحویلی- محاسبه لحظه تحویل سال و مقایسه آن با لحظه ظهر حقیقی را برای نصف النهار رسمی ایران- تعیین میشود. طول جغرافیایی نصف النهار رسمی ایران 5/52 درجه شرقی است. در اینجا یکی از دو حالت زیر ممکن است اتفاق بیفتد:
الف- اگر لحظه تحویل سال، بین بعد از ظهر سیصد و شصت و پنجمین و قبل از ظهر سیصد و شصت و ششمین روز سال واقع شود، سیصد و شصت و ششمین روز سال را نوروز، و سال تمام شده را عادی به حساب میآورند ب- اگر لحظه تحویل سال، در بعد از ظهر سیصد و شصت و ششمین روز سال واقع شود، سیصد و شصت و هفتمین روز سال را نوروز، و سال تمام شده را کبیسه به حساب میآورند. (صیاد 1373، ص 30)
بررسیهای انجام شده نشان میدهد که کبیسههای تقویم هجری شمسی تثبیت شده نیستند و به صورت هر چهار و گاهی هر پنج سال یکبار اتفاق میافتند(برای اطلاع از نظرات مختلف درباره آرایه کبیسه های تقویم هجری شمسی رجوع کنید به قاسملو ص. 93- 143).
در دوره پنجم مجلس شورای ملی ایران بر اساس قانونی(مصوب 11 فروردین 1304 هجری شمسی) ، بروج به ماههای فارسی تغییر یافتند و از نوروز 1304 ، تقویم هجری شمسی به عنوان تقویم رسمی کشور، جایگزین تقویم هجری شمسی بُرجی شد(عبدالهی، ص 331).
برتریهای تقویم هجری شمسی
تقویم هجری شمسی از لحاظ نجومی و طبیعی،از بهترین و دقیقترین تقویمهای جهان است. دلایل برتری این تقویم را میتوانیم به این ترتیب بیان کنیم:
الف- مدت سال شمسی، نوروز و کبیسههای تقویم هجری شمسی، دقیقاً بر مبنای محاسبات نجومی تعیین میشود. تقویم هجری شمسی، تنها تقویم متداول در جهان است که علاوه بر کبیسههای چهارساله، کبیسه پنج ساله نیز دارد. وجود کبیسههای پنج ساله، باعث انطباق دایمی و دقیقتر تقویم هجری شمسی با فصول طبیعی میشود. ب- تعداد روزهای ماههای تقویم هجری شمسی مبنای نجومی و طبیعی دارد. به عبارت دقیقتر، تعداد روزهای ماهها با مدت حرکت ظاهری غیربکنواخت مرکز خورشید روز دایره البروج و عبور از دوازده صورت فلکی منطقه البروج، هماهنگی کامل دارد. مرکز خورشید، نیمه اول مدار ظاهری خود (شامل فصول بهار و تابستان) را در مدت 186 شبانهروز و نیمه دوم مدار ظاهری خود (شامل فصول پاییز و زمستان) را در سالهای عادی و کبیسه، به ترتیب در 179 و 180 شبانهروز طی میکند. ج- آغاز سال تقویم هجری شمسی، با سالگرد تولد بهار و آغاز شکوفایی دوباره طبیعت شروع میشود. در سیر تاریخچه تحول تقویم در جهان، هرگز تقویمی که اغاز سال آن همواره با آغاز بهار شروع شود، در هیچ مدرک و سند و یا ماخذ نجومی، تاریخی، دینی و ... ذکر نشده است.
منابع:
عبدالهی،رضا. تاریخِ تاریخ در ایران، تهران، 1366 صیاد، محمدرضا.«پیدایش و سیر تحول تقویم هجری شمسی»، میراث جاویدان، ویژه تاریخ علم در اسلام و ایران، سال 4، شماره 3 و 4 ،1375، ص 109 – 118. صیاد، محمدرضا. «تقویم هجری شمسی»، نجوم، سال 3 ، شمارة 11، مهر 1373،ص 29-31. قاسملو، فرید.«مقایسه روشها و معادلات مختلف برای اعمال کبیسههای گاهشماری هجری خورشیدی در منابع مختلف»، مجله تاریخ علم، شماره پنجم، 1385، ص 93 -143.
تقویم جلالی[ jdf.scr.ir ]
تقویم جلالی به استناد پژوهش محققان و گفتههای اخترشناسان، دقیقترین گاهشمار جهانی تاریخی بوده است. پیدایش دقیقترین گاهشمار تاریخی مدیون تلاش گروهی از ستارهشناسان ایرانی است که به دستور سلطان جلالالدین ملکشاه سلجوقی مأمور تعیین و محاسبۀ دقیق سال خورشیدی شدند. عبدالرحمان خازنی، ابومظفر اسفزاری، ابوعباس لوکری، محمد بن احمد معموری، میمون بن نجیب واسطی و ابن کوشک بیهقی مباهی از جملۀ این منجمان بودند، اما مشهورترین آنها مردی است که در دیوان رباعیاتش مکرراً از "فرصت کم" و "دو روز عمر" و "بازی فلک"، یعنی از زمان و پیمانه سخن گفتهاست. حکیم ابوالفتح عمر ابن ابراهیم نیشابوری مشهور به خیام.مبدأ گاهشماری ایرانی
در تقویم رسمی فعلی در ایران و افغانستان گاهشماری خورشیدی برپایهی تقویم جلالی است که به سلطان جلالالدین ملکشاه سلجوقی منسوب است. مبدأ گاهشماری هجری خورشیدی مانند گاهشماری هجری قمری، هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه در تاریخ ۲۴ تیر سال یکم هجری خورشیدی (۱۶ ژولای ۶۲۲ میلادی) است. البته سال خورشیدی با سه ماه و ۲۴روز تفاوت در اعتدال بهاری، یعنی اول فرودین که طول مدت شب با روز برابر است، آغاز میشود. تا پیش از پیدایش تقویم جلالی در سال ۴۶۷ یا ۴۷۱ سال به دوازده ماه سیروزه تقسیم میشد؛ یعنی یک سال برابر بود با ۳۶۰ روز. پنج روز باقیمانده هم عموماً در اسفندماه به روزهای سال اضافه میشد. به این ترتیب، پنج ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۵/۵۱ ثانیه از سال باقی میماند. این زمان در هر چهار سال، یک روز میشد و از آنجا که در محاسبه نمیآمد، روز اول فروردین در فصول سال تغییر میکرد. پیش از پیدایش تقویم جلالی ایرانیها از تقویم یزدگردی استفاده میکردند، ولی کبیسهها را اجرا نمیکردند. در واقع هر کس به میل خود کاری میکرد. تا این که در دورۀ ملکشاه سلجوقی و با احتمال نزدیک به یقین با فرمان خواجه نظامالملک تصمیم گرفته شد، تا در توس و اصفهان و مرو رصد کنند، تا دریابند خورشید در روز اول فروردین در اعتدال بهاری نیمکرۀ شمالی قرار دارد یا نه. نتیجۀ این تحقیق، تکاندهنده بود. تقویم ایرانی حدود بیست روز با تقویم نجومی فاصله داشت. یعنی در روز دوازدهم اسفند، عید نوروز به اشتباه جشن گرفته میشد. برای جبران این اشتباه، اول فروردین هجده روز جلوتر برده شد و در ابتدای اعتدال بهاری، یعنی فروردین واقعی قرار گرفت. در محاسبۀ جدید، هر سال را در چهار نوبت، ۳۶۵ روز محاسبه و سال چهارم را ۳۶۶ روز محاسبه کردند. البته، پس از هر هشت دورۀ چهارساله، سال پنجم را ۳۶۶ قرار میدادند. برای تشخیص اینکه سال هجری خورشیدی مورد نظر کبیسه است یا خیر، کافی است که باقیماندهی تقسیم سال خورشیدی را بر عدد ۳۳ بدست آوریم. اگر باقیمانده یکی از اعداد ۱، ۵، ۹، ۱۳، ۱۷، ۲۲، ۲۶ و ۳۰ بود، سال خورشیدی سال کبیسه است. به عنوان مثال سال ۱۳۸۷ را در نظر بگریرید. باقیماندهی تقسیم ۱۳۸۷ بر عدد ۳۳ برابر ۱ است بنابراین سال ۱۳۸۷، سال کبیسه است. در این محاسبه آن پنج ساعت و اندی نیز به حساب آمد تا همچنان تقویم خورشیدی با تقویم نجومی همزمان باقی بماند. بدین ترتیب، روز نوروز به عنوان نخستین روز فروردین ماه، از آن سال ثابت ماند. گاهشمار ایرانی دیگر تغییری نکرد، تا اینکه ۸۵ سال پیش در دورۀ رضا شاه با تغییراتی جزئی صورت امروزی خود را یافت.تغییرات در گاهشماری ایرانی
تا سال ۱۳۰۴ خورشیدی تقویم رسمی ایران بر اساس گاهشماری هجری قمری بود که ۱۱ روز از تقویم خورشیدی کوتاهتر است و به این ترتیب فصول سال مطابق این گاهشماری در گردش بود. نام ماههای ایرانی هم بر اساس گاهشماری قمری بوده، مثل محرم و صفر و رمضان. اما با تصویب مجلس شورای ملی در ۱۱ فروردین ۱۳۰۴، گاهشماری هجری خورشیدی، تقویم رسمی ایران شد و نام ماهها هم به نامهای اوستایی تغییر کرد. تقویم قمری به عنوان سالشمار مذهبی در کنار گاهشمار خورشیدی باقی ماند، اما به ترتیب فصول و زمانبندی دقیقی که در دورۀ ملکشاه سلجوقی انجام شده بود، بازگشت. با این همه، تقویم امروزی ایران و افغانستان تفاوتی هم نسبت به تقویم جلالی دارد که مربوط به نحوۀ محاسبۀ کبیسه است. مطابق تقویم مدرن ایران تنها به جای افزودن پنج روز به سال، شش ماه نخست سال سی و یک روز، و پنج ماه دوم سی روز و اسفند را بیست و نه روزه قرار داده شد که هر چهار یا پنج سال، سی روز محاسبه میشود. در این تقویم سالی که اسفند آن سی روز است، کبیسه نامیده می شود. طول ماههای این تقویم در طول تاریخ و در کشورهای مختلف متفاوت بوده است، ولی از حدود سال ۱۳۴۸ در ایران و افغانستان طول ماهها یکسان شدهاست. تنها تفاوت گاهشماری ایران و افغانستان، نام ماههاست که در افغانستان برگرفته از زیج تقویم جلالی و به زبان عربی است: فروردین- حمل، اردیبهشت-ثور، خورداد-جوزه، تیر-سرطان، امرداد-اسد، شهریور-سنبله، مهر-میزان، آبان-عقرب، آذر-قوس، دی-جدی، بهمن-دلو و اسفند-حوت. به این شکل فصل های سال طبق گاهشمار خورشیدی بر خلاف تقویم اروپایی به وسط ماه نمیافتد و مثلاً اول تابستان درست اول ماه است و روز اول نوروز که اعتدال بهاری است، نخستین روز فروردین و آغاز سال نو در ایران و افغانستان است.همه چیز در مورد تقویم هجری شمسی، شاهکار ایرانیان[ jdf.scr.ir ]
تقویمی که امروز از آن استفاده می کنیم، جزو دقیق ترین گاهشماری های جهان است. این تقویم که 125 سال بیشتر عمر ندارد ( نه 1400 سال ) و در طول عمر خود فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است.تقویم هجری شمسی[ jdf.scr.ir ]
در اواخر سال 1303 هجری شمسی بُرجی، جمعی از نمایندگاه دوره پنجم مجلس شورای ملی ایران، طرحی را پیشنهاد کردند که نام برج های عربی متداول در تقویم بُرجی به نام های فارسی تبدیل شود و نام سال ها در دوره دوازده حیوانی رایج نیز متروک شود. پس از بحث های فراوان، بالاخره در جلسه 148 مجلس شورای ملی ایران در شب سه شنبه 11 فروردین 1304، قانون تبدیل بروج به ماه های فارسی از نوروز 1304 شمسی به تصویب رسید و تقویم هجری شمسی به عنوان تقویم رسمی کشور پذیرفته شد.قانون تقویم هجری شمسی
تقویم هجری شمسی که تا امروز تقویم رسمی کشور است، به غیر از نام و طول هر ماه همانند تقویم هجری شمسی بُرجی است. نام ماه های تقویم هجری شمسی ریشه اوستایی دارند و از القاب اهورا مزدا یا اسامی فرشتگان انتخاب شده است.گاهشماری هجری قمری[ jdf.scr.ir ]
گاهشماری هجری قمری، گاهشماری براساس چرخش ماه است که توسط مسلمانان و نیز در بسیاری از کشورهای اسلامی به عنوان سالنمای مذهبی یا در مواردی سالنمای مدنی استفاده میشود. از این سالنمای در بسیاری از آیینهای اسلامی، از قبیل روزه، حج، تعیین ماههای حرام، و عزاداری استفاده میشود. در زمان خلافت عمر بن خطاب خلیفه دوم مسلمین به توصیه علی بن ابیطالب هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه مبدأ این تقویم قرار گرفت و مدون شد.مبدأ گاهشماری
مبدأ گاهشماری هجری قمری مانند گاهشماری هجری خورشیدی، سال هجرت پیامبر اسلام، محمد، سال ۶۲۲ میلادی از مکه به مدینه می باشد. آغاز هجرت پیامبر اسلام از مکه روز دوشنبه (۱ ربیعالاول/ ۲۴ شهریور سال ۱ هجری) برابر با ۱۳ سپتامبر ۶۲۲ میلادی قدیم (ژولیانی) و ۱۶ سپتامبر ۶۲۲ میلادی جدید (گرگوری) و ورود پیامبر به مدینه روز ۸ ربیعالاول همان سال می باشد.سرآغاز گاهشماری
سرآغاز گاهشماری هجری قمری روز جمعه «۱ محرم سال ۱ هجری قمری» (۲۷ تیر سال ۱هجری شمسی) برابر با ۱۶ ژوئیه ۶۲۲ میلادی قدیم (ژولیانی) و ۱۹ ژوئیه ۶۲۲ میلادی جدید (گرگوری) است.[۱]ماهها و روزها
در این گاهشماری هر سال ۱۲ ماه دارد که هر کدام بسته به چرخش ماه ۲۹ روزه یا ۳۰ روزه هستند. طول سال ۳۵۴ روز (در سالهای عادی) یا ۳۵۵ روز (در سالهای کبیسه) است.گاهشماری هجری قمری قراردادی
گاهشماری هجری قمری قراردادی یا رسمی بصورت خطی و غیر تجربی محاسبه می شود و بعنوان گاهشماری قمری یکنواخت در سطح جهان شناخته شده است. در این گاهشماری از روشی محاسباتی برای تقریب زدن طول ماههای قمری استفاده میشود که ماهها را در آن به طور متناوب ۳۰ روزه (ماههای فرد) و ۲۹ روزه (ماههای زوج) در نظرگرفته میشود و در هر سی سال، ۱۱ سال را، با ۳۰ روزه کردن آخرین ماه (ذیحجه) کبیسه میکنند. در یک دوره سی ساله سالهای ۲، ۵، ۷، ۱۰، ۱۳، ۱۵ (یا ۱۶)[۳]، ۱۸، ۲۱، ۲۴، ۲۶، ۲۹ طول سال بصورت کبیسه (۳۵۵ روزه)[۴] و در نوزده سال دیگر طول سال عادی (۳۵۴ روزه) میباشد. باتوجه به خطی و نسبی بودن این گاهشماری نسبت به سال قمری حقیقی (برابر ۳۶۷۰۸/۳۵۴ روز) طی حدود ۲۴۱۹ سال یکبار به اندازه یک روز نیاز به تصحیح دارد.[۵]منابع:
* مرادی غیاث آبادی، اسماعیل. تقویم تطبیقی یکصد ساله قرن چهاردهم. تهران: انتشارات نوید شیراز، ۱۳۸۶.آنچه برای پایه گذاری تقویم لازم است (سال – ماه – هفته)[ jdf.scr.ir ]
از همان آغاز دوران یکجانشینی که گاهشماری نیاز حیاتی بشر شد و اولین تقویم ها شکل گرفت، هر قومی با توجه به تغییرات تکرار شونده طبیعی، مبنایی برای تقسیم بندی زمان و تنظیم تقویم، انتخاب کرد.واحد زمان
کوچکترین واحد زمان که بین همه ی تقویم ها مشترک است، شبانه روز است. واحد بزرگتر، واحد هفته است که از پدیده های تکرار شوندهی طبیعت گرفته نشده است. مبنای انتخاب هفته به عنوان یک واحد زمانی، هفت جرم آسمانی غیر ستارهای هستند که با چشم غیر مسلح می توانیم آنها را در آسمان شب ببینیم. گذشتگان، پنج سیاره ی منظومه ی شمسی یعنی عطارد، زهره، مریخ، مشتری و زحل را به همراه ماه و خورشید، مقدس می دانستند، و تصور می کردند آنها هفت الهه هستند که هر کدام در یک مدار (فلک) به دور زمین میگردند. آنها هر روز برای یکی از این الهه ها مراسم خاصی را اجرا میکردند و این مراسم در دوره های هفت روزه تکرار می شدند. پس از هفته، می رسیم به واحد ماه. برخی تقویم ها بر اساس ماه قمری و برخی دیگر بر اساس ماه های قراردادی تنظیم میشوند. انسانها از زمان های گذشته شاهد بودند که هلال ماه هر شب تغییر میکند. آنها دریافتند که فاصله ی زمانی میان دو هلال یکسان حدود ۲۹٫۵ شبانه روز است. به این دوره، ماه قمری می گویند.مبدأ زمان
نخستین روز اولین سال هر تقویم، مبدأ آن تقویم است. در دوران های مختلف رخدادهای متعددی مبدأ تقویم بودهاند؛ مانند پدیده های طبیعی چون خورشیدگرفتگی، پیدایش دنباله دار، زلزله و سیل، یا پدیده های غیرطبیعی چون ظهور یا میلاد پیامبران، یا شروع سلطنت شاه یا یک سلسله. - در تقویم یونان باستان، شروع بازیهای المپیک مبدأ زمان قرار گرفت.تقویم های امروزی
بیشتر تقویم های امروزی، ریشه در تقویم های باستانی دارند، و در واقع اصلاحشدهی همان تقویم های باستانی هستند. تقویم رسمی ایران، تقویم هجری شمسی است و ۱۲ ماه قراردادی دارد که شش ماه اول سال ۳۱ روزه، پنج ماه بعدی ۳۰ روزه و ماه آخر سال ۲۹ روزه است. چون یک سال خورشیدی چند ساعت بیشتر از ۳۶۵ روز است، این ساعتهای اضافی جمع میشوند و هر ۴ یا ۵ سال یک بار، به ماه اسفند یک روز اضافه میشود که آن سال را سال کبیسه مینامند. وقت رسمی کشور ایران و عیدهای باستانی مانند نوروز و جشن های ملّی، با این تقویم محاسبه میشود. اما چون دین رسمی ایران، اسلام است، مناسبتهای دینی با تقویم هجری قمری سنجیده میشود.تقویم میلادی
این گاهشماری، تقویم رسمی بیشتر کشورهای جهان است و بر اساس سال خورشیدی تنظیم میشود. دوازده ماه قراردادی ۳۰ و ۳۱ روزه دارد. آخرین ماه سال، فوریه، ۲۸ روزه است. ریشهی این تقویم در تقویم باستانی رومی است که در طول تاریخ تحول بسیاری داشته است و تقویم کنونی، تقویم اصلاح شدهی گریگوری است. در نسخهی باستانی این تقویم، نام روزهای هفته از نام هفت جرم آسمانی مقدس گرفته شده بود که هنوز هم برخی از آنها به جا مانده است. مثلا نام روز جمعه (Friday) از فریا (نام سیارهی زهره – الهه زیبایی و عشق)، شنبه (Saturday) از ساترن (زحل)، یکشنبه (Sunday) از سان (خورشید)، و دوشنبه (Monday) از مون (ماه) گرفته شده است.تقویم عبری
تقویمی است که یهودیان برای انجام مراسم دینی خود از آن استفاده میکنند و سال آن خورشیدی ولی ماههایش قمری است. برای تنظیم این تقویم روشهای پیچیدهای به کار گرفته میشود و در هر دورهی ۱۹ ساله، ۷ بار، یک ماهِ ۲۹ روزه به سال افزوده میشود تا اختلاف ماههای قمری و سال شمسی جبران شود.تقویم چینی
با تقویم ۱۲ حیوانی چین به علت نسبت دادن نام یک حیوان به هر سال، آشنا هستیم. این تقویم هم ترکیبی از گاهشماری خورشیدی و قمری است و هنوز در آسیای شرقی استفاده می شود. این تقویم را به ترک ها و مغول ها نیز نسبت می دهند. پس از حمله ی مغول ها به ایران در قرن هفتم هجری، برخی از ویژگی های این تقویم به تاریخ نگاری ما وارد شده است. تا چند قرن بعد در کتابهای تاریخی مانند “عالم آرای عباسی” و “ناسخ التواریخ” وقایع تاریخی را هم به سال هجری قمری و هم به سال ۱۲ حیوانی ثبت می کردند.تبدیل تاریخ میلادی به هجری شمسی (خورشیدی )، هجری قمری و بر عکس.[ jdf.scr.ir ]
گاهشماری خورشیدیانواع تقویم[ jdf.scr.ir ]
سه نوع اصلی تقویم توسط شبر وضع شده است. این سه تقویم عبارتند از: تقویم قمری ، تقوین شمسی و تقویم قمری شمسی که بر اساس اهله قمر و حرکت سالیانه ظاهری خورشید استوارند.